Ciència ciutadana
La ciència ciutadana és una eina antiga potenciada per les noves tecnologies, gràcies a les quals les observacions que han crescut de forma exponencial. Proporciona noves formes d’interactuar entre els investigadors i es ciutadans: s’obtenen dades més ràpidament i d’indrets als quals no hi seria fàcil accedir.
1.- Què és Ibercivis?
Fermín Serrano, coordinador de projectes de recerca i de promoció de ciència ciutadana des de la Fundació Ibercivis [2], els objectius de la qual són col·laborar en la recerca ciutadana i realitzar activitats de divulgació i formació.
El 2007 es va crear la plataforma Zivis[1],[2], basada en el sistema BOINC, la infraestructura oberta de Berkeley per a la computació en xarxa) que es va fer servir en el programa SETI[3]. Mitjançant la col·laboració amb la plataforma de computació distribuïda, els ciutadans veien tot el cicle del procés científic: les hipòtesis, les observacions, les anàlisis i la validació dels resultats.
L’any següent la plataforma es va transformar en Ibercivis i va esdevenir multiprojecte, és a dir, la participació ciutadana es va estendre a l’estudi de dades de diversos projectes de centres científics i de tecnologia d’Espanya. El 2009, Ibercivis va expandir-se a Portugal.
El 2011, Ibercivis es fa transformar en una fundació estable finançada directament amb els pressupostos de l’estat. I la plataforma no és temporal, com són altres projectes homòlegs, sinó que permet de llançar nous projectes de forma indefinida i simultània, ja que dóna recursos a investigadors que han de tractar grans dades.
Els primers estudis van contrastar la viabilitat de la recerca feta per voluntaris. De manera que s’ha genera una gran confiança. Actualment a Ibercivis participen cinquanta grups diferents de recerca i setanta-mil científics ciutadans realitzen, entre tots, seixanta experiments de ciència ciutadana.
Ibercivis trenca el tòpic que la ciència ciutadana fa recerca en biodiversitat i astronomia. Els primers projectes van ser de fusió nuclear, plegament de proteïnes i simulacions en ciència de materials. En créixer, els camps s’han ampliat a ciències pures, fisiologia (reconeixement de cèl·lules [3]), biotecnologia, humanitats (com la creació de mapes semàntics [4], trobant la relació que existeix entre les paraules), mediambient (mapes de temperatura [5]), biodiversitat, innovació social i tecnologia.
El 2013, van guanyar el projecte Socientize [6], dins el setè programa marc de recerca de la Unió Europea, fet que va consolidar l’estratègia. Dins aquest projecte van elaborar el Libro Blanco de la Ciencia Ciudadana [7], que recull una descripció i un full de ruta del què ha de ser la ciència ciutadana.
2.- Ciència ciutadana
La ciència ciutadana ofereix noves formes d’interactuar entre els investigadors, no només entre els investigadors i el públic, que cada cop pren un rol més actiu en ciència. Per això, a Europa la ciència ciutadana hi té un paper rellevant, especialment amb el projecte RRI (Responsible Research and Innovation [8]), contemplat en el Programa Marc actual Horizon 2020. I més rellevant serà en el Programa Marc següent (FP9).
Fermín ens va presentar els deu principis de ciència ciutadana [9] desenvolupades pel grup de treball de l’Associació Europea de Ciència Ciutadana (ECSA [9]) per a compartir bones pràctiques:
3.- Observatorio de ciencia ciutadana
L’Observatorio de ciencia ciudadana [10] busca facilitar el coneixement sobre ciència ciutadana que es dóna a Espanya, tenint en compte que la definició de la ciència ciutadana és un concepte no fix, sinó que està en evolució. L’Observatori vol donar visibilitat als projectes, tot procurant incrementar la participació dels diferents projectes de ciència ciutadana actius. Aquí es pot trobar l’informe de l’OCC [11] i el mapa de las observaciones de ciencia ciudadana [12].
4.- El projecte TRILLO
Fermín Serrano és una persona inquieta, que prové d’una família de l’entorn rural de la província de Teruel. Potser per això, per destriar el gra de la palla per a poder elaborar el pa, ha anomenat «trillo [13]» el projecte que vol estudiar el paper de la dona en l’art i la ciència, ja que parteix de la base que la ciència és endogàmica, pròpia d’homes blancs amb recursos econòmics. Per donar rellevància a la presència femenina ha pres els títols de «papers» en què participaven dones per elaborar un projecte musical, presentat al festival Ars electrònica, a Viena.
5.- Desenvolupament del debat
Durant el debat es va parlar de la capacitat empoderadora de la ciència ciutadana i del benefici mutu per científics i ciutadans. Perquè el biaix que es pot trobar en els estudis de ciència ciutadana està contrastat que és el mateix que es troba en els estudis realitzats per científics professionals.
I es va parlar també dels límits de la ciència ciutadana, on acaba? Fermín diu que no posaria límit, que és una disciplina canviant, que els projectes són diversos i que obliguen a canviar els criteris.
****
Notes
[1] L’Ajuntament de Saragossa, el Instituto de Biocomputación y Física de Sistemas Complejos (BIFI) y el Centro de Investigaciones Energéticas, Medioambientales y Tecnológicas (CIEMAT).
[2] El proyecto Zivis sobrepasa ya los 700 usuarios registrados: http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/idear/proyecto-zivis-sobrepasa-ya-700-usuarios-registrados_313364.html [14] (12/04/2017). Enllaç revisat el 25/10/2017.
[3] SETI [15] (Searching for extraterrestrial intelligence) va ser un programa en què voluntaris, a estones lliures i des dels seus ordinadors domèsticsa buscaven senyals d’intel·ligència extraterrestre entre moltíssimes senyals de ràdio rebudes de l’espai.
Enllaços:
[1] https://interaccio.diba.cat/members/junyentcri
[2] http://www.ibercivis.es/
[3] http://socientize.eu/?q=es/node/382
[4] http://socientize.eu/?q=es/node/361
[5] http://socientize.eu/?q=es/node/365
[6] http://www.socientize.eu/
[7] http://www.ibercivis.es/wp-content-rename/uploads/2014/09/White-Paper-v.3.pdf
[8] https://www.rri-tools.eu/es/about-rri
[9] https://ecsa.citizen-science.net/sites/default/files/ecsa_ten_principles_of_cs_catalan.pdf
[10] http://ciencia-ciudadana.es/index.php/observatorio/
[11] http://ciencia-ciudadana.es/wp-content/uploads/2017/05/ObservatorioCC2017Webv2.pdf
[12] http://ciencia-ciudadana.es/
[13] http://estoyenetopia.es/2017/04/07/trillo-proyecto-musical-abierto-la-creacion-colectiva/
[14] http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/idear/proyecto-zivis-sobrepasa-ya-700-usuarios-registrados_313364.html
[15] https://ca.wikipedia.org/wiki/SETI
[16] https://interaccio.diba.cat/node/7276